O anemii mówi się wówczas, gdy liczba czerwonych krwinek lub zawartej w nich hemoglobiny ulega obniżeniu poniżej normy. Wyróżnia się kilka rodzajów anemii, jednak najczęściej spotyka się niedokrwistość (anemię) spowodowaną niedoborem żelaza. Inne typy anemii wiązać się mogą z niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego. Do anemii może dojść wskutek przewlekłych krwawień (np. obfitych miesiączek), zwiększonego zapotrzebowania na żelazo (np. przy zaburzeniach jego wchłaniania), także diety głodówkowe czy ubogie w żelazo stwarzają ryzyko rozwoju anemii.
Żelazo jest podstawowym składnikiem hemoglobiny – związku we krwi odpowiedzialnego za wiązanie cząsteczek wdychanego tlenu i rozprowadzanie go po całym organizmie. Do objawów niedokrwistości z niedoboru żelaza zalicza się: zmęczenie i osłabienie, nieregularne bicie serca (palpitacje), odczucie duszności, pogorszenie stanu skóry, paznokci i włosów, owrzodzenia (zajady) w kącikach ust. Czasami dochodzi do zmiany odczuwania smaku, pojawiają się też bóle głowy, szumy uszne.
Zapotrzebowanie dorosłych osób na żelazo wynosi odpowiednio 8 mg dla mężczyzn i 18 mg dla kobiet dziennie, a dla kobiet w ciąży 27 mg. Według badań WHO niedobór tego pierwiastka dotyczy aż 5% populacji, w tym 1/5kobiet miesiączkujących oraz nawet ponad 30% dzieci w krajach rozwiniętych.
Diagnostyka niedokrwistości polega na zbadaniu krwi, czyli wykonaniu podstawowego badania krwi z rozmazem (morfologii). Najważniejsze w tym badaniu są wskaźniki hemoglobiny i czerwonych krwinek.
Anemię z niedoboru żelaza leczy się – w zależności od pogłębienia niedoborów – żelazem w suplementach (przepisanych przez lekarza) i/lub dietą bogatą w ten mikroskładnik. W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących. Okazuje się, że u większości chorych prawidłowo zbilansowana dieta, oparta o zasady racjonalnego żywienia, wystarcza, by poprawić wyniki badań oraz samopoczucie. Często bowiem zdarza się, że w naszej codziennej diecie przez długi okres nie dostarczaliśmy nawet podstawowego minimum żelaza, jakiego potrzebujemy i stąd rozwijał się jego niedobór, a następnie anemia.
Podstawowe zasady zbilansowanej diety w anemii z niedoboru żelaza to:
Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do osoby chorej; jej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i celu terapeutycznego.
Istnieje kilka kluczowych w anemii składników, które nie wpływają na przebieg choroby w sposób bezpośredni, ale które przyczyniają się do zwiększenia albo zmniejszenia wchłaniania żelaza w organizmie.
Wapń – nie należy przyjmować żelaza (czy to w formie suplementów, czy też w diecie) razem z produktami bogatymi w wapń (przede wszystkim produktami mlecznymi). Dzieje się tak dlatego, że cząsteczki wapnia utrudniają biodostępność żelaza w jelicie, niejako konkurując o wchłonięcie ich do krwi.
Witamina C, kwas foliowy i kwas mlekowy – te składniki diety z kolei pomagają we wchłanianiu żelaza, tworząc odpowiednie ku temu środowisko w jelicie. Ich źródłami są warzywa i owoce, szczególnie zielonoliściaste, cytrusowe, a także papryka, natka pietruszki, dzika róża. Z kolei kwas mlekowy przede wszystkim zawarty jest w kiszonkach, np. ogórkach czy kapuście kiszonych.
Błonnik, fityniany i niektóre polifenole to pozostałe składniki diety, które mogą utrudniać wykorzystanie żelaza w organizmie. Wiążą one cząsteczki żelaza, przez co nie może być ono w pełni wchłonięte. Niestety jest też tak, że produkty roślinne najbogatsze w żelazo to również te zawierające wymieniony wyżej składniki. Głównymi źródłami tych składników są:
Błonnik i fityniany – otręby, gruboziarniste kasze, pieczywo razowe, strączki;
Polifenole (taniny) – kawa i herbata (lepiej więc spożywać te napoje nie w czasie posiłku czy bezpośrednio po nim, lecz w przerwie między posiłkami);
Dlatego też przede wszystkim poleca się spożywanie większych ilości mięsa – wołowiny, cielęciny, ciemnego drobiu (kaczka, gęś), wieprzowiny, aniżeli tylko roślinnych źródeł żelaza – w nich znajduje się tzw. żelazo hemowe, które jest kilkakrotnie lepiej przyswajalne od niehemowego – znajdującego się w produktach pochodzenia roślinnego.