Cukrzyca to przewlekła choroba związana z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Do cukrzycy prowadzi niedobór insuliny, hormonu produkowanego przez komórki β wysp Langerhansa trzustki, między innymi wpływającego na utrzymanie we krwi odpowiedniego stężenia glukozy. W przebiegu cukrzycy typu II dochodzi do zmniejszonego oddziaływania insuliny na jej receptory rozmieszczone w organizmie. Rozwój cukrzycy wiąże się z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, białek, tłuszczów oraz zwiększonym stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemią). Do objawów cukrzycy przede wszystkim zaliczyć można wzmożone pragnienie (polidypsję) i wielomocz (poliurię).
Na świecie na cukrzycę choruje około 425 milionów osób, a WHO prognozuje wzrost tej liczby o 122% w roku 2025. Celem leczenia cukrzycy jest utrzymanie stężenia glukozy we krwi jak najbliżej normy. Dieta w cukrzycy powinna także normalizować profil lipidowy pacjenta (wartości cholesterolu i triglicerydów), a także zapobiegać lub zmniejszać nadciśnienie tętnicze. Wszelkie dodatkowe zaburzenia w organizmie wraz z cukrzycą mogą dużo szybciej powodować niewydolność narządów.
Standardowym testem wykonywanym u pacjentów z podejrzeniem cukrzycy bądź stanów przedcukrzycowych jest doustny test tolerancji glukozy (OGTT). Polega on na podaniu pacjentowi roztworu 75% glukozy i dwukrotnemu oznaczeniu glikemii: w czasie 0 (czyli zaraz po podaniu roztworu glukozy) i po 120 minutach od spożycia roztworu. Na cukrzycę wskazuje wynik wyższy od 125 mg/dl na czczo i powyżej 200 mg/dl w tekście obciążenia glukozą.
Podstawą terapii cukrzycy (poza insuliną, pochodnymi sulfonylomocznika czy glinidami, pochodnymi biguainu, glitazonami, inhibitorami alfa-glukozydazy) jest dieta o niskim indeksie glikemicznym. Terapię żywieniową należy stosować zarówno u pacjentów mających stan przedcukrzycowy, jak i u tych z rozwiniętą cukrzycą, którzy stosują leki, insulinę. W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących. Okazuje się, że u większości chorych prawidłowo zbilansowana dieta, oparta o zasady racjonalnego żywienia w połączeniu z przyjmowaniem produktów o niskim indeksie glikemicznym wystarcza, by poprawić wyniki badań oraz samopoczucie.
Niski indeks glikemiczny produktu oznacza, że wartość glikemii po spożyciu posiłku nie wzrasta gwałtownie, lecz utrzymuje się na stabilnym poziomie przez kilka godzin po jedzeniu. Należy zatem stosować produkty spożywcze o niskim stopniu przetworzenia oraz bogate w błonnik. Warto także w jednym posiłku łączyć wszystkie makroskładniki – węglowodany oraz tłuszcze i białka. Jednocześnie nie należy rozgotowywać produktów skrobiowych i warzyw, ponieważ wówczas wzrasta ich zdolność do podwyższania glikemii we krwi. Należy eliminować produkty o wysokim indeksie glikemicznym, w tym niektóre owoce, soki owocowe, przetwory owocowe, cukier, miód, słodycze, napoje, wypieki i desery.
Podstawowe zasady zbilansowanej diety w cukrzycy typu II to:
Ponadto nie jest zalecane spożywanie alkoholu, gdyż hamuje on uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez przekąski) może sprzyjać rozwojowi niedocukrzenia.
Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do osoby chorej; jej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i celu terapeutycznego. Białka powinny pokrywać 12-20% kaloryczności diety, przy czym nie zaleca się zwiększania tej ilości ze względu na możliwość przekształcania białka w glukozę; zaś węglowodany powinny stanowić w diecie 45-50% kaloryczności, a tłuszcze do 30-35%.
Zawartość witamin i składników mineralnych w diecie chorych na cukrzycę nie różni się od tej zalecanej osobom zdrowym. Suplementacja witamin lub mikroelementów u chorych, u których nie stwierdza się ich niedoborów, jest niewskazana.