Endometrioza jest przewlekłą chorobą zapalną o podłożu hormonalnym. Charakteryzuje się osadzaniem tkanki endometrium (błony śluzowej macicy) poza jamą macicy, najczęściej w jajowodach i jajnikach. Etiologia choroby do tej pory nie została dokładnie poznana. Endometrioza dotyka około 15% kobiet w wieku rozrodczym i do 50% kobiet niepłodnych. Najczęściej występujące objawy choroby to ból podczas miesiączki i współżycia, przedłużające się krwawienia miesiączkowe, niepłodność, zaburzona praca przewodu pokarmowego. Do czynników ryzyka choroby zaliczają się: czynnik genetyczny (występowanie choroby wśród krewnych pierwszego stopnia), wczesny wiek wystąpienia miesiączki (poniżej 11 roku życia), krótkie cykle miesiączkowe (do 25 dni) oraz zanieczyszczenia środowiska (dioksyny). Jednym z czynników wpływających na pojawienie się endometriozy może być również dieta.
Złotym standardem w diagnostyce endometriozy pozostaje wyłącznie laparoskopia połączona z biopsją, ewentualnie rezonans magnetyczny. Dodatkowe badania, które można wykonać to USG transwaginalne, badanie przedmiotowe oraz badania laboratoryjne z oceną markera CA 125.
Jak dotąd nie wynaleziono skutecznej metody leczenia endometriozy. Zwykle zastosowanie znajduje operacyjne usunięcie zrostów oraz leczenie farmakologiczne, natomiast zwykle od 6 do 12 miesięcy od zakończenia leczenia następuje nawrót objawów.
Dieta w leczeniu endometriozy jest przedmiotem badań naukowców. Większość wniosków dotyczy profilaktyki tej choroby, a nie jej samego leczenia. Mimo tego skuteczne wydaje się stosowanie diety redukującej stan zapalny, a tym samym ograniczającej przewlekły ból i wspierającej płodność. Niezwykle istotne jest ograniczenie, a najlepiej wykluczenie tłuszczów trans, zawartych przede wszystkim w żywności wysokoprzetworzonej (fast foody, chipsy, wyroby cukiernicze, margaryny twarde). Jej wysokie spożycie zwiększa ryzyko endometriozy nawet o 48%. Według niektórych badań tłuszcz zwierzęcy, szczególnie pochodzący z czerwonego mięsa może przyczynić się do rozwoju choroby, dlatego powinien ulec ograniczeniu. W wyrównaniu gospodarki hormonalnej oraz złagodzeniu stanu zapalnego pomocna jest dieta o niskim indeksie glikemicznym – oparta o produkty z dużą zawartością błonnika pokarmowego, takie jak zboża z pełnego przemiału, warzywa, rośliny strączkowe, pestki, nasiona. Zbyt niskie spożycie błonnika nasila stan zapalny. Ponadto z diety należy wykluczyć cukry proste, alkohol, dania gotowe, utwardzone tłuszcze roślinne. Silnym działaniem przeciwzapalnym charakteryzują się przyprawy takie jak kurkuma, czarnuszka, oregano, imbir, cynamon, goździki. Ważnym elementem diety jest spożywanie dużej ilości warzyw i owoców (kobiety spożywające 14 porcji zielonych warzyw w tygodniu miały o 70% niższe ryzyko endometriozy). W diecie powinny znaleźć się produkty bogate w DIM (diindolilometan), który nasila usuwanie estrogenów z organizmu – brokuły, brukselka, kapusta. Warto zwrócić uwagę na wsparcie wątroby, gdzie przebiega metabolizm estrogenu. Produkty usprawniające pracę tego narządu to czosnek, jabłka, zielona herbata, zielone warzywa liściaste, koper włoski, pietruszka. Dieta bogata w przeciwutleniacze przyczynia się do redukcji stresu oksydacyjnego, który towarzyszy endometriozie. Najsilniejsze przeciwutleniacze to m.in.: mielone goździki, kurkuma, liofilizowane jagody Acai, kakao w proszku, kminek, bazylia suszona.
Kaloryczność diety oraz zapotrzebowanie na składniki odżywcze powinny być dopasowane indywidualnie w zależności od wieku, płci, stanu zdrowia i aktywności fizycznej osoby chorej.
Kwasy omega 3- wykazano, że ich wysoka zawartość w diecie zmniejsza ryzyko endometriozy o 20%. Przyczyniają się do zmniejszenia bólu i łagodzenia stanu zapalnego w tkankach. Ich główne źródła to tłuste ryby morskie, olej lniany, siemię lniane, nasiona chia, orzechy włoskie. Niezwykle istotne jest utrzymanie prawidłowego stosunku kwasów omega-3 do omega-6, który powinien wynosić 1:2-4. Znaczna przewaga kwasów omega 6, których źródłem są jaja, nabiał, mięso, pestki i oleje roślinne pogłębia stan zapalny i nasila objawy choroby.
Witaminy A, E, C – są silnymi przeciwutleniaczami i wspierają zwalczanie wolnych rodników tlenowych, redukują markery stanu zapalnego przyczyniając się do zmniejszenia bólu miesiączkowego i podczas współżycia. Według badań u kobiet z ciężką i umiarkowaną endometriozą stężenie witaminy E i glutationu (antyoksydant) było znacznie niższe niż u kobiet z łagodną postacią. Źródła witaminy E to oleje roślinne, nasiona dyni i słonecznika, awokado, kiełki, rośliny strączkowe, natomiast glutationu m.in. szpinak, awokado, kurkuma, arbuz, brokuły, szparagi, czosnek.
Witamina D – dzięki wspieraniu układu odpornościowego i działaniu przeciwzapalnym zwiększenie spożycia witaminy przynosi ulgę kobietom cierpiącym na endometriozę. Źródłem witaminy D jest światło słoneczne, a także produkty takie jak: ryby, jaja, wątroba, grzyby. Suplementacja musi być poprzedzona badaniami laboratoryjnymi, ponieważ jej zbyt wysoki poziom zwiększa ryzyko endometriozy.
Według badań wyższy stopień zaawansowania endometriozy wiąże się z wyższym poziomem kortyzolu, czyli hormonu stresu. Warto zwrócić uwagę na długość snu, wypoczynek oraz formy radzenia sobie ze stresem. Ulgę w bólu może przynieść joga i ćwiczenia rozluźniające. W niektórych przypadkach zaleca się suplementację witaminami, olejem z wiesiołka lub ogórecznika (kwasy omega 6), tranem lub olejem rybim (kwasy omega 3). Przy problemach trawiennych pomocny może być magnez, terapia probiotykami i enzymy trawienne. Suplementacja zawsze powinna być ustalona z lekarzem lub doświadczonym dietetykiem.