Choroby neurodegeneracyjne to grupa chorób uszkadzających komórki nerwowe w mózgu. Są to choroby nieuleczalne, które prowadzą do stopniowego obumierania komórek nerwowych. Skutkiem degeneracji neuronów, a zarazem głównymi objawami chorób neurodegeneracyjnych są problemy z poruszaniem się i obniżenie sprawności umysłowej. Proces prowadzący do wystąpienia choroby neurodegeneracyjnej może trwać latami przed wystąpieniem pierwszych objawów. Do chorób neurodegeneracyjnych zaliczamy m.in. choroba Alzheimera, Parkinsona czy stwardnienie rozsiane.
Do rozpoznania chorób neurodegeneracyjnych potrzebne jest wykonanie badania przedmiotowego i neuropsychologicznego oceniającego funkcje poznawcze i motoryczne. Oprócz wywiadu wykonuje się badania krwi, w celu wykluczenia innych przyczyn zaburzeń poznawczych i motorycznych, takie jak: morfologia, elektrolity, stężenie glukozy na czczo, transaminazy, mocznik, kreatynina, hormony tarczycy i witamina B12. W diagnostyce wykorzystuje się również tomografię komputerową i rezonans magnetyczny mózgu.
Dieta MIND to model żywienia skierowany na poprawę funkcji kognitywnych mózgu i zapobieganie występowaniu chorób neurodegeneracyjnych, jej nazwa to z jednej strony angielskie określenie umysłu, a z drugiej - akronim od „Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay”. Dieta MIND to zatem połączenie elementów diety śródziemnomorskiej oraz diety DASH. Obie diety zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i zaburzeń poznawczych, opierając się na składnikach roślinnych z niewielkim udziałem produktów pochodzenia zwierzęcego i nasyconych tłuszczów. W diecie MIND szczególny nacisk kładzie się na spożywanie owoców jagodowych (jagody, borówki, maliny, truskawki, jeżyny) i zielonych warzyw liściastych, ze względu na ich silnie przeciwutleniające właściwości. Warzywa najlepiej spożywać w formie surowej, o ile nie ma przeciwskazań ze strony przewody pokarmowego, ponieważ dostarczają wtedy większą ilość witamin i przeciwutleniaczy. Dieta MIND opiera się na wykluczeniu produktów o negatywnym wpływie na komórki nerwowe mózgu, m.in. czerwonego mięsa, masła, śmietany, żółtych serów czy produktów z pełnotłustego mleka. Wykluczeniu podlegają także produkty zawierające cukier (w tym słodzone, gazowane napoje), białą rafinowaną mąkę i kwasy tłuszczowe trans: margaryny, słodkie wypieki, tzw. fast foody i produkty smażone. Dieta opiera się na produktach będących źródłem antyoksydantów, witamin z grupy B i kwasów tłuszczowych omega-3: zielonych warzywach liściastych, innych warzywach, orzechach, owocach jagodowych, nasionach roślin strączkowych, pełnoziarnistych produktach zbożowych, rybach, chudym drobiu, oliwie z oliwek i czerwonym winie. W przypadku alkoholu okazało się, że jego niewielka ilość ma lepszy wpływ na pracę mózgu, niż całkowita rezygnacja z jego konsumpcji. Wynika to m.in. z wysokiej zawartości w czerwonym winie resveratrolu, który chroni naczynia krwionośne w mózgu, wpływając na obniżenie ryzyka rozwoju choroby Alzheimera. Zgodnie z założeniami diety MIND, należy spożywać co najmniej trzy porcje produktów pełnoziarnistych i warzyw (najlepiej surowych) dziennie; porcję orzechów, nasion roślin strączkowych i jedną lampkę wina codziennie; drób i owoce jagodowe co najmniej dwa razy w tygodniu i porcję ryby co najmniej raz w tygodniu.
Powinny być zawsze dostosowane indywidualnie i zakładać 50-55% energii z węglowodanów, 15-20% energii z białka (pełnowartościowego) i 25-30% tłuszczy. Kaloryczność diety powinna pokrywać zapotrzebowanie na energię. Jeśli występuje nadwaga lub otyłość należy dążyć do jej unormowania i wprowadzić lekki deficyt kaloryczny.
Ze względu na zapewnianie prawidłowej pracy mózgu i polepszanie funkcji kognitywnych, szczególną uwagę należy zwrócić na witaminy z grupy B, a zwłaszcza kwas foliowy, witaminę B6 i B12. Niedobory tych witamin mogą powodować zaburzenia poznawcze, w tym zaburzenia pamięci, brak możliwości skupienia i pogorszoną pracę mózgu.
Związki antyoksydacyjne, szczególnie witamina E, są kluczowe ze względu na ochronę komórek nerwowych przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. Jest to jedna z koncepcji genezy chorób neurodegeneracyjnych – zwiększony stres oksydacyjny degeneruje komórki nerwowe.
Kwasy tłuszczowe omega-3 EPA i DHA – działają ochronnie na komórki nerwowe, jednocześnie zmniejszając stany zapalne i poprawiając wrażliwość insulinową organizmu.
W celu poprawy funkcji kognitywnych mózgu i profilaktyki chorób neurodegeneracyjnych oprócz diety bardzo istotna jest aktywność fizyczna, a także regularny trening umysłu: nauka nowych rzeczy, przypominanie sobie kiedyś nauczonych rzeczy, relacje i spotykanie się z innymi ludźmi oraz kontrola nad stresem.
Dieta MIND jest korzystna nie tylko w przypadku chorób neurodegeneracyjnych, ale także u wszystkich osób, które intensywnie pracują umysłowo i żyją w długotrwałym stresie. Jej stosowanie poprawia pamięć i koncentrację oraz niweluje negatywne skutki napięcia nerwowego. Co ciekawe, nawet rozpoczęcie jej stosowania dopiero w wieku 70–80 lat przynosi pozytywne efekty. Dodatkowo dieta ta przyczynia się do poprawy pracy układu krążenia, obniża poziom cholesterolu, ma działania antynowotworowe, a także działa przeciwstarzeniowo i poprawia kondycję komórek skóry. Jej składniki wydłużają uczucie sytości po posiłku, dzięki czemu pomaga w procesie odchudzania lub utrzymania właściwej wagi.