Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krążenia, w której występuje zwiększone ciśnienie w naczyniach krwionośnych. Wyróżnia się nadciśnienie pierwotne i wtórne, przy czym aż 90% chorych cierpi na pierwotne nadciśnienie tętnicze. Nadciśnienie tętnicze może zwiększać ryzyko udaru mózgu, przerostu lewej komory serca, jego niewydolności czy choroby niedokrwiennej oraz tętniaków czy retinopatii nadciśnieniowej. W Polsce około 30% dorosłych boryka się z nadciśnieniem tętniczym. Sprzyja mu nadmierna masa ciała, palenie papierosów, picie alkoholu. Okazuje się, że spadek masy ciała o 10 kg wiąże się z obniżeniem ciśnienia skurczowego aż do 20 mmHg.
Optymalne ciśnienie tętnicze powinno mieć wartość do 120 mm Hg w przypadku ciśnienia tętniczego skurczowego oraz do 80 mm Hg ciśnienia tętniczego rozkurczowego. Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się w przypadku wartości powyżej 140 mm Hg dla ciśnienia tętniczego skurczowego i 90 mm Hg dla ciśnienia tętniczego rozkurczowego.
Nadciśnienie można leczyć różnego rodzaju lekami, przy czym główne grupy środków na nadciśnienie to: inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), antagoniści receptora angiotensyny (ARB), diuretyki (czyli leki moczopędne), leki blokujące receptory beta-adrenergiczne (tzw. beta-blokery).
W przypadku nadciśnienia poza lekami bardzo istotne znaczenie mają aktywność fizyczna i odpowiedni sposób odżywiania. Nasycone kwasy tłuszczowe to składniki pokarmowe niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak ich nadmiar sprzyja rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. Dlatego też dieta w nadciśnieniu tętniczym i chorobach serca polega głównie na ograniczeniu lub wyeliminowaniu z jadłospisu produktów zawierających wysoką ilość nasyconych kwasów tłuszczowych oraz sodu (pierwiastek ten spożywamy głównie jako chlorek sodu – sól kuchenną). Jednocześnie zwiększa się w niej ilość spożywanych produktów bogatych w jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (m. in. kwasy tłuszczowe z rodziny omega 3-6-9). Zaleca się wyeliminowanie z diety tłustych mięs i wędlin, podrobów, smalcu, boczku, słoniny. Natomiast bardzo korzystne są w obliczu hipertensji dla organizmu kwasy tłuszczowe nienasycone, zawarte w olejach roślinnych i tłustych rybach morskich. Wyjątek stanowią olej palmowy i kokosowy, które nie są zalecane w tej diecie ze względu na wysoką zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych.
Okazuje się, że u większości chorych prawidłowo zbilansowana dieta, oparta o zasady racjonalnego żywienia, wystarcza, by poprawić wyniki badań oraz samopoczucie. Główne zasady zdrowej, zbilansowanej diety w nadciśnieniu to:
Tłuszcze nie powinny przekraczać 25-30% dziennego zapotrzebowania energetycznego, w tym nasycone kwasy tłuszczowe powinny pokrywać poniżej 10% zapotrzebowania. W przypadku osób z nadwagą i otyłością konieczne jest zastosowanie diety niskokalorycznej, natomiast w przypadku prawidłowej masy ciała nie ma takiej konieczności. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała jest podstawą zapobiegania nadciśnieniu tętniczemu i jego rozwojowi. W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących.
W nadciśnieniu tętniczym zaleca się ograniczanie soli i spożywanie jej maksymalnie 5–6 g dziennie, czyli 2,4 g sodu na dobę (płaska łyżeczka). Sód jest niezbędny do zachowania równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej w organizmie człowieka, ale w przypadku jego nadmiaru jesteśmy narażeni na nadciśnienie tętnicze i choroby układu krążenia. Warto więc nie dosalać potraw, gdyż w produktach spożywczych, szczególnie tych przetworzonych, znajduje się już wystarczająco dużo soli. Warto też stosować zioła do doprawiania potraw, a także sól dietetyczną (niskosodową).
Potas to kolejny pierwiastek istotny w przebiegu nadciśnienia. Im mniej go spożywamy, tym większe ryzyko podwyższenia ciśnienia tętniczego, dlatego warto uwzględnić w diecie produkty bogate w potas: ziemniaki, orzechy, suszone owoce, nasiona i pestki, wody mineralne niskosodowe.
Badania wskazują, że spożywanie kawy (a w zasadzie zawartej w niej kofeiny) może redukować odsetek śmiertelności związanej z nadciśnieniem tętniczym. Oczywiście nie można jej też nadużywać – osoby, które spożywają więcej, niż pięć filiżanek kawy dziennie, powinny ograniczyć ją do maksymalnie trzech.
Potwierdzono też, że dieta wegetariańska to dobry wybór w celu obniżenia ciśnienia tętniczego i można tę dietę stosować jako niefarmakologiczną terapię tej choroby. Kontrowersyjny jest temat alkoholu w nadciśnieniu. Jego nadmiar zdecydowanie zwiększa ryzyko nadciśnienia i jego powikłań, ale jedna lampka czerwonego wina na dzień, bogatego w antyoksydanty, może działać obniżająco na ciśnienie krwi w długotrwałej perspektywie.