Niedoczynność tarczycy charakteryzuje wiąże się z niedoborem albo niewłaściwym działaniem hormonów produkowanych przez gruczoł tarczowy. Może rozwinąć się wskutek niedoboru jodu w diecie, infekcji wirusowych, niedoczynność może też być wrodzona albo być wynikiem choroby Hashimoto – autoimmunologicznego zapalenia tarczycy. Objawy niedoczynności to głównie wypadanie włosów, przyrost masy ciała, zaparcia, depresja, senność i zmęczenie, a także wole tarczycowe.
Aby zdiagnozować chorobę, należy wykonać podstawowe badania krwi i oznaczenie hormonów TSH, FT3 i FT4. Dalsze badania to te dotyczące poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych: anty–TPO oraz anty– TG. Kluczowe jest także wykonanie USG tarczycy, które wykaże ewentualne zmiany wywołane przez stan chorobowy.
Leczenie tej choroby polega przede wszystkim na podawaniu hormonów tarczycy, ale bardzo istotne jest także unikanie stresu, odstawienie używek, aktywność fizyczna i dietoterapia. Należy przy tym podkreślić, że nie istnieje jedna uniwersalna dieta dla wszystkich cierpiących na niedoczynność tarczycy. W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących. Okazuje się, że u większości chorych prawidłowo zbilansowana dieta, oparta o zasady racjonalnego żywienia, wystarcza, by poprawić wyniki badań oraz samopoczucie.
Podstawowe zasady zbilansowanej diety to:
Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do osoby chorej; jej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i celu terapeutycznego. Tarczyca to narząd ściśle związany z tempem przemiany materii, dlatego w przypadku jej niedoczynności istnieje większe ryzyko wystąpienia nadwagi czy otyłości. W przypadku pacjentów z nadwagą lub otyłością podstawowym założeniem diety jest więc zmniejszenie kaloryczności o średnio 500 kcal w stosunku do całkowitego zapotrzebowania energetycznego.
Rozkład makroskładników w diecie przy niedoczynności tarczycy może zatem wyglądać następująco: białko – 12-20% energii, tłuszcze – 25-30% energii, węglowodany – 45-55% energii.
Białko w diecie chorych na niedoczynność tarczycy jest niezbędne m.in. do syntezy hormonów tarczycy. Zalecane są zarówno białka pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego, najlepiej w stosunku 1:1.
Ilość i jakość tłuszczu w diecie może przekładać się na pracę tarczycy. Nie zaleca się zatem diet ubogich w tłuszcz, natomiast makroskładnik ten powinien pochodzić z dobrej jakości źródeł. Warto ograniczać kwasy tłuszczowe nasycone (których źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego – mięso, smalec, przetworzone produkty mięsne). Jednocześnie należy zadbać o zwiększenie udziału wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (z rodziny omega), które znajdują się w produktach roślinnych – olejach, awokado, orzechach, pestkach, nasionach, a także w tłustych rybach.
W przypadku węglowodanów warto ograniczyć te łatwo przyswajalne, czyli cukry proste (słodycze, soki, napoje, wypieki, białe pieczywo, przetworzone produkty zbożowe), a w zamian spożywać produkty charakteryzujące się niskim indeksem glikemicznym (pełnoziarniste produkty zbożowe). Podaż błonnika powinna wynosić co najmniej 25 g dziennie do nawet 40 g.
U chorych na niedoczynność tarczycy należy też uważać na obecne w żywności związki zwane goitrogenami. Są to substancje antyodżywcze, które hamują wchłanianie składników z pożywienia i mogą na przykład zaburzać wchłanianie jodu. Do produktów bogatych w goitrogeny należą warzywa kapustne, soja i jej przetwory, gorczyca, orzeszki ziemne, szpinak czy jarmuż.
U pacjentów z niedoczynnością tarczycy (szczególnie, gdy wiąże się ona z chorobą Hashimoto) zasadne może się okazać ograniczenie produktów z laktozą, czyli cukrem mlecznym. Badania wskazują, że eliminacja laktozy może poprawiać wyniki TSH, czyli stężenie hormonu tyreotropowego (wpływającego na funkcjonowanie tarczycy). Produkty mleczne są jednak źródłem jodu, więc nie należy eliminować ich bez powodu (czyli gdy nie mamy do czynienia z nietolerancją laktozy).
W grupie chorych na chorobę Hashimoto częściej występuje też celiakia – alergia na gluten, jedno z białek zbóż. Warto więc w przypadku potwierdzenia choroby Hashimoto wykonać badania na celiakię, czyli przede wszystkim badanie dwóch z trzech dostępnych przeciwciał (z krwi): przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG), przeciwko deaminowanemu peptydowi gliadyny (DGP), przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA). Drugim etapem badań diagnostycznych w kierunku celiakii jest pobranie wycinka jelita (biopsja). Dopiero potwierdzenie celiakii jest powodem do wprowadzenia diety bezglutenowej, w przeciwnym razie wprowadzanie tego rodzaju diety nie jest konieczne, a może dodatkowo prowadzić do niedoborów.
Uwaga – jeśli przyjmujemy leki na tarczycę (hormony tarczycy, L-tyroksynę), to po przyjęciu leku na czczo należy odczekać 30 minut do posiłku, by lek został prawidłowo wchłonięty.