Osteoporoza to choroba całego organizmu charakteryzująca się wzmożoną łamliwością kości, zaburzeniem ich struktury i gęstości, a w konsekwencji częstszymi złamaniami. W Polsce na tę chorobę cierpi 7% kobiet w wieku 45–54 lat, ¼ pań w wieku 65–74 lat i aż połowa kobiet w wieku 75–84 lat. W Europie, USA i Japonii liczba chorych razem wynosi około 75 mln. Naturalnym procesem jest, że po 30. roku życia gęstość kości spada i to o około 1% rocznie, ale osteoporoza charakteryzuje się znacznym przyspieszeniem tego procesu. Spadek ten jest szybszy u kobiet po menopauzie, ponieważ kobiety te charakteryzują się niższym stężeniem estrogenów w organizmie, które to chronią kości przed zrzeszotnieniem. Ważne jest, by jeszcze przed rozwojem choroby starać się jej zapobiegać, szczególnie w okresie intensywnego wzrostu kośćca (okres dziecięcy i młodzieńczy). Do czynników rozwoju osteoporozy należą na przykład: przebyte i aktualne choroby, nieprawidłowy styl odżywiania, niska aktywność fizyczna lub jej brak.
Zwykle ludzie nie są świadomi procesów demineralizacji kości, które przebiegają w ich organizmie, ponieważ nie jest to bolesne. Można jednak zaprzeczyć lub potwierdzić te procesy badaniami, w tym: badaniem USG w obrębie palców i stóp, densytometrią (badanie gęstości kości), a także badaniami z krwi – czynniki, które są badane to liczba czerwonych i białych krwinek wraz z ich morfologią, odczyn Biernackiego (OB), a także stężenie fosfatazy alkalicznej, wapnia, fosforu, kreatyniny.
W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących. Ogólne zalecenia żywieniowe dotyczące profilaktyki osteoporozy wśród Polaków to:
Ponadto w profilaktyce i leczeniu osteoporozy trzeba zachować podstawowe zasady zbilansowanej diety, którymi są:
Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do osoby chorej; jej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i celu terapeutycznego. W osteoporozie należy bezwzględnie unikać nadmiernej masy ciała, by nie była ona dodatkowym czynnikiem obciążającym kościec.
Podstawowym wymogiem w profilaktyce i dietoterapii osteoporozy jest pokrycie zapotrzebowania na wapń – należy spożywać co najmniej 800 mg tego pierwiastka dziennie. Aż 99% wapnia w organizmie znajduje się w kościach. Najlepszym jego źródłem są mleko i produkty mleczne, mak niebieski i sardynki/szprotki. Z kolei wchłanianie wapnia zmniejszają: mocna kawa i czarna herbata, alkohol, rabarbar. Ponadto warto uwzględnić w diecie zwiększoną podaż witaminy D (suplementacja oraz tłuste ryby morskie, jaja), która wpływa na wchłanianie wapnia przez kości oraz magnezu (produkty zbożowe, ciemnozielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe, ryby i kakao), który obok wapnia także jest składnikiem budującym kościec.
Problemem dla stanu kośćca jest nadmiar fosforu w codziennej standardowej diecie. Niedobory tego pierwiastka są w zasadzie nieobecne w społeczeństwie, ale jego nadmiar względem spożywanego wapnia jest szkodliwy dla procesów budowy kości. Zaleca się, by spożywać wapń i fosfor w stosunku 1:1, a więc warto zdecydowanie ograniczyć produkty bogate w fosfor, w tym sery podpuszczkowe, gazowane napoje, konserwy, kaszę gryczaną czy wszelką żywność przetworzoną.
Ciekawostką pojawiającą się w badaniach jest fakt, że codzienne spożycie migdałów może mieć związek ze zmniejszonym ryzykiem rozwoju osteoporozy. Okazuje się, że migdały mogą przyczyniać się do zmniejszenia aktywności komórek kościogubnych, czyli tych niszczących kościec.
Warto zwiększyć także spożycie przeciwutleniacza – resweratrolu, który może wzmagać aktywność komórek tworzących kości (zawierają go np. pomidory, czekolada czy ciemne owoce, winogrona, wino).