Zespół policystycznych jajników (PCOS) to najczęściej występująca endokrynopatia (choroba związana z układem hormonalnym) wśród kobiet w wieku rozrodczym, choruje na nią nawet około 20% populacji kobiet. Typowe objawy tej choroby to: zaburzenia miesiączkowania, policystyczne jajniki na obrazie USG, hiperandrogenizm. Schorzenie to często wiąże się z współwystępowaniem insulinooporności i dyslipidemii oraz może doprowadzić do cukrzycy typu II, chorób układu sercowo-naczyniowego i bezpłodności.
Jedno badanie diagnostyczne nie wystarczy, aby rozpoznać tę złożoną chorobę. Diagnostyka przebiega według tzw. kryteriów rotterdamskich – należy potwierdzić występowanie dwóch z trzech głównych objawów choroby: nieregularność owulacji lub jej brak, kliniczne i/lub biochemiczne oznaki hiperandrogenizmu (nadmiaru androgenów), obecność wielotorbielowatych jajników na obrazie USG, tj. widocznych wiele pęcherzyków w jajnikach, z których żaden nie jest w pełni dojrzały.
Kobiety chore na PCOS charakteryzuje wiele nieprawidłowych działań związanych z trybem życia, w tym: przyjmowanie zbyt dużej ilości energii (w kcal), spożycie diety bogatej w tłuszcz, w tym wysoki udział nasyconych kwasów tłuszczowych. Kobiety te spożywają dużo cukrów prostych i mało błonnika, tym samym ich diety charakteryzuje wysoki indeks glikemiczny diety. Uprawiają one bardzo mało (lub wcale) aktywności fizycznej lub jest ona słabej jakości (nieregularna, krótka).
PCOS leczy się głównie farmakologicznie; leczenie ma na celu obniżenie stężenia androgenów (męskich hormonów), a co za tym idzie – zmniejszenia objawów wizualnych choroby, jak trądzik, nadmierne owłosienie. Stosuje się doustne środki antykoncepcyjne zawierające w składzie estrogeny i progestageny, Jednocześnie zmiana stylu życia i diety pacjentek to ważny element leczenia.
W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących. Okazuje się, że u większości chorych prawidłowo zbilansowana dieta, oparta o zasady racjonalnego żywienia i zawierająca produkty o niskim indeksie glikemicznym, wystarcza, by poprawić wyniki badań oraz samopoczucie. Niski indeks glikemiczny w tej diecie jest wymagany ze względu na fakt, że produkty o wysokim IG powodują wzmożone wydzielanie insuliny, a ta z kolei zaburza prawidłowe funkcjonowanie układu hormonalnego i wzmaga objawy PCOS.
Podstawowe zasady zbilansowanej diety w PCOS to:
Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do osoby chorej; jej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i celu terapeutycznego. Jeśli pacjentka ma nadwagę lub cierpi na otyłość, to dieta powinna jednocześnie być dietą redukcyjną, czyli zawierać około 500 kcal mniej, niż wskazuje na to wartość całkowitego zapotrzebowania energetycznego.
Warto, by rozkład makroskładników w diecie na PCOS był następujący: około 40–45 % energii z węglowodanów, 25–27 % energii z białka, 28–35% energii z tłuszczów. Należy przy tym ograniczać spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, a zwiększać podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (z ryb, nasion, pestek i orzechów). Orzechy włoskie i migdały powinny pojawiać się najczęściej spośród wszystkich orzechów i nasion w jadłospisie osoby chorej na PCOS, ponieważ ich korzystne działanie na łagodzenie objawów tej choroby zostało naukowo udowodnione.
Źródłem węglowodanów powinny być warzywa, owoce oraz produkty z nieprzetworzonych zbóż – ogólnie mówiąc produkty o niskim indeksie glikemicznym (j/w).
Zaleca się spożycie białka zwierzęcego i roślinnego w stosunku 1:1. Najlepszym rodzajem obróbki cieplnej białka w przypadku chorych na PCOS jest gotowanie, gotowanie na parze, duszenie lub gotowanie w szybkowarze czy piecu konwekcyjnym. Nie powinno się smażyć, a także nie zaleca się częstego grillowania produktów zawierających białko, gdyż niesie to ryzyko nadmiernej podaży końcowych produktów glikacji w diecie.
Dieta nie jest w stanie pokryć zwiększonego zapotrzebowania na pewne składniki. Zaleca się stosowanie 2-3 gramów wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3) na dobę, 5 mg kwasu foliowego oraz 1000 mg wapnia dziennie (tym bardziej, jeśli dieta jest uboga w produkty mleczne), a także warto pamiętać o obowiązkowej suplementacji witaminy D w okresie od września do kwietnia w ilości 50 mikrogramów dziennie (2000 IU), która obowiązuje wszystkich Polaków z uwagi na umiarkowane nasłonecznienie kraju.
Każdorazowo warto czytać etykiety na produktach i unikać produktów, które mają w składzie którąś z form cukru, w tym: