Dieta przeciwzapalna ma na celu zmniejszanie procesu zapalnego, jaki jest związany z wieloma chorobami, w tym sarkoidozą, atopowym zapaleniem skóry, łuszczycą, schorzeniami zapalnymi układu kostno-stawowego, toczniem rumieniowatym. Dieta przeciwzapalna poprzez zawartość produktów działających niwelująco na stan zapalny może być elementem terapii (w połączeniu z lekami) lub może być stosowana samodzielnie (w przypadku łagodnych stanów zapalnych). Przewlekły stan zapalny jest szkodliwy dla organizmu i może zwiększać ryzyko pojawienia się nowotworów, cukrzycy czy chorób układu nerwowego (np. choroby Alzheimera).
Wskaźnikami stanu zapalnego w ludzkim organizmie są CRP (białko C-reaktywne, produkowane są przez wątrobę, którego stężenie zwiększa się w obliczu infekcji i stanów zapalnych toczących się w organizmie) i OB, czyli odczyn Biernackiego (odczytanie wysokości osadu krwinek czerwonych na dnie probówki).
Normą CRP jest wynik poniżej 10 mg/l. Dla różnych grup osób istnieją różne normy OB. Prawidłowy wynik u kobiety to 6–11 mm, ale po 50. roku życia wynik nawet do 30 mm jest w normie. Prawidłowe OB u mężczyzn wynosi 3–8 mm, a po 50. roku życia normą jest do 20 mm.
W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących. Okazuje się, że u większości chorych prawidłowo zbilansowana dieta, oparta o zasady racjonalnego żywienia, wystarcza, by poprawić wyniki badań oraz samopoczucie.
Podstawowe zasady zbilansowanej diety to:
Z kolei ogólne zasady diety przeciwzapalnej obejmują:
Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do osoby chorej; jej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i celu terapeutycznego.
Szczególnie korzystne w przebiegu stanów zapalnych są witaminy o działaniu antyoksydacyjnym – A, C, E. Są to naturalne przeciwutleniacze, czyli związki bioaktywne działające na poziomie komórkowym i zapobiegające uszkodzeniom komórek wywołanym przed wolne rodniki. Bogate w nie są surowe warzywa i owoce, w tym cytrusy, marchew, papryka, natka pietruszki, szpinak, jarmuż, ale też orzechy, pestki i nasiona oraz oleje roślinne. Procesy zapalne powodują zmiany w komórkach, którym to przeciwdziałają wspomniane witaminy. Podobne działanie mają składniki mineralne, jak selen, cynk, żelazo, miedź, których głównymi źródłami są orzechy (brazylijskie zawierają najwięcej selenu), pestki, nasiona, wołowina, pełnoziarniste produkty zbożowe.
Istnieje wskaźnik klasyfikujący żywność pod względem działania przeciwzapalnego i prozapalnego, jest to tzw. współczynnik zapalności IF (inflammation index). By ustalić jego wartość dla określonego produktu spożywczego, pod uwagę bierze się ponad 20 różnych czynników, m.in. zawartość oraz typ tłuszczu, ilość witamin i składników mineralnych, indeks glikemiczny, zawartość składników bioaktywnych o działaniu przeciwzapalnym oraz przeciwutleniającym. Produktami wysoko plasującymi się na tej liście są: szafran, czosnek, cebula, oregano, tymianek, kurkuma.