Zespół nadwrażliwości jelita grubego jest chorobą przewlekłą, nawracającą. To inaczej zaburzenie czynnościowe jelit, mogące rozwinąć się na każdym etapie życia, choć najczęściej dotyka kobiet w wieku 30-40 lat. Nie określono ostatecznie, jakie czynniki bezpośrednio wpływają na rozwój choroby, lecz okazuje się, że na pewno stres odgrywa tu dużą rolę. Do objawów IBS należą: bóle brzucha, zaburzenia rytmu wypróżnień, wzdęcia, biegunki, zaparcia. Objawy mogą dotyczyć też innych rejonów, niż tylko układu pokarmowego, w tym mogą być to bóle i zawroty głowy, bóle mięśniowe, przewlekłe zmęczenie, poliuria czyli częste oddawanie moczu.
W zależności od postaci IBS (biegunkowa, zaparciowa, mieszana) dietę dostosowuje się do objawów (odpowiednio dieta bogatoresztkowa, czyli bogata w błonnik i niskoresztkowa – niskobłonnikowa). Rozwiązaniem dietetycznym w IBS może być też dieta „low FODMAP”, czyli dieta o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP). Eliminuje ona z menu fruktozę, laktozę, fruktany oraz alkohole polihydroksylowe (do grupy tej zalicza się słodziki takie, jak na przykład sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol); ze względu na jej skuteczność jest ona coraz częściej wybierana jako standardowa dieta w IBS.
Ustalono jednolite, oficjalne kryteria rozpoznania chorób układu pokarmowego, zwane „klasyfikacją rzymską zaburzeń przewodu pokarmowego”. W przypadku IBS kryteria te są następujące:
I. Nawracający ból brzucha lub dyskomfort, trwający co najmniej 3 dni w miesiącu i przez ostatnie 3 miesiące charakteryzujący się co najmniej dwiema z poniższych cech:
II Występowanie objawów dodatkowych:
Zespołu jelita drażliwego niestety nie da się całkowicie wyleczyć, złagodzić jego objawy. Leczenie może następować za pomocą psycho- i farmakoterapii, zmiany lub zwiększenia aktywności fizycznej oraz dostosowania właściwej diety. W większości przypadków dietę należy ustalać indywidualnie, dopasowując ją do potrzeb danej osoby, przebiegu choroby i chorób współistniejących.
Podstawowe zasady ogólne zbilansowanej diety w IBS to:
Dieta bogatoresztkowa (zawierająca 30-50 g błonnika dziennie). Każdy posiłek powinien zawierać przynajmniej jeden produkt bogaty w błonnik, najlepiej błonnik rozpuszczalny – najlepiej warzywa, owoce i przecierowe soki z tych produktów, płatki owsiane czy zmielone nasiona lnu (siemię lniane). Produkty bogate w błonnik to także otręby, kasze gruboziarniste (np. pęczak, gryczana), ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty, razowe pieczywo. Warto też wprowadzić porcję owoców suszonych do diety bogatoresztkowej (np. figi, suszone śliwki – najlepiej uprzednio namoczone).
Należy stopniowo zwiększać ilość błonnika w diecie, na przykład rozpocząć od dodawania do posiłków łyżeczki otrębów, następnie zwiększać tę ilość nawet do kilku łyżek w ciągu dnia.
W diecie bogatoresztkowej należy unikać produktów działających zapierająco i zwiększających ryzyko zaparcia, tym kakao, czekolady, banany, mąka ziemniaczana, ryż, mocne herbaty, kakao, napar z czarnych jagód. Warto też ograniczyć produkty ciężkostrawne i wzdymające, do których należą dania i produkty smażone, ostre, zawierające strączki, warzywa kapustne, owoce takie, jak czereśnie czy śliwki i gruszki.
Na czczo warto zjeść kilka namoczonych suszonych śliwek, wypić szklankę wody z dodatkiem miodu. W ciągu dnia warto wypijać wodę niegazowaną, napary ziołowe, herbaty owocowe.
Posiłki należy spożywać w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, nie rozmawiając podczas jedzenia, aby uniknąć nadmiernego połykania powietrza.
W tej sytuacji wprowadza się dietę łatwostrawną, czyli ograniczającą błonnik nierozpuszczalny oraz tłuszcz. Frakcja nierozpuszczalna błonnika ma działanie przyspieszające ruchy jelit poprzez ich mechaniczne podrażnianie. Źródłami błonnika nierozpuszczalnego są otręby, orzechy, pestki, nasiona, razowe pieczywo czy surowe owoce i warzywa ze skórkami.
Warto stosować sposoby na zmniejszenie ilości błonnika w diecie, np.: wybierać owoce dojrzałe i delikatne warzywa, obierać je ze skórki i spożywać rozdrobnione, zmiksowane, podgotowane czy w postaci przecierów; usuwać pestki; korzystać z produktów zbożowych z mąki oczyszczonej, np. pieczywa pszennego, biszkoptów, sucharków, a także drobnych kasz (jaglana, kuskus, manna, kukurydziana) i płatków owsianych błyskawicznych oraz makaronów pszennych.
Z diety należy eliminować warzywa kapustne, cebulę, pora, czosnek, a także świeże ogórki, kalafiory, groch, fasolę, soję – wszystkie te produkty działają wzdymająco, z kolei papryka i buraki oraz grzyby są rozwalniające i też należy ich unikać. Spośród owoców takie działanie mają przede wszystkim śliwki, gruszki, czereśnie.
Warzywa zalecane w tej diecie to: marchew, seler, pietruszka, cukinia, ziemniaki, kabaczek, patison, sałata, pomidory (bez skórki). Z owoców warto wybierać banany, jabłka (gotowane/pieczone), cytrusy, przecierane owoce jagodowe, brzoskwinie czy morele.
Poza wymienionymi wyżej produktami wysokoresztkowymi, należy wykluczyć z diety produkty słone, pikantne, zimne napoje i dania, mocną kawę i herbatę, alkohole, sory, dressingi i dipy (np. musztarda, ostre sosy, czosnkowe), a także gazowane napoje i gazowane wody.
Dieta zakłada też ograniczenie niektórych cukrów, jak: fruktozy (źródła to owoce, miód, soki owocowe), laktozy (źródła to mleko i jego przetwory), sorbitolu (słodzik dodawany np. do gum do żucia, dietetycznych słodyczy, ale też znajdujący się w sokach owocowych, świeżych śliwkach, gruszkach, wiśniach).
Kaloryczność diety powinna być dostosowana indywidualnie do osoby chorej; jej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, stanu zdrowia i celu terapeutycznego.
Zalecana podaż witamin i składników mineralnych w IBS jest taka sama jak dla przeciętnego dorosłego człowieka, chyba że wyniki badań wskażą na niedobory współwystępujące w przebiegu IBS.