Chrzan, roślina znana ze swojego ostrego smaku, od wieków cieszy się popularnością jako dodatek do wielu potraw. Jego korzenie sięgają – nomen omen – głęboko w historię, a jego wpływ na smaki w kuchni i na zdrowie jest szeroko doceniany.
Pochodzenie i Uprawa
Chrzan (Armoracia rusticana) to roślina z rodziny kapustowatych, pochodząca z obszaru wschodniej Europy, Ameryki Północnej i zachodniej Azji. Powszechnie uprawiana w klimacie umiarkowanym, jest szczególnie popularna w krajach Europy Środkowej, takich jak Polska, Rosja, Niemcy czy Austria. Bywa określana jako „słowiański żeń-szeń”.
Części Jadalne i Składniki Odżywcze
Chrzan hodowany jest głównie ze względu na swoje korzenie, które są główną częścią wykorzystywaną w kulinariach, choć można również używać liści. Korzenie chrzanu charakteryzują się silnym, pikantnym smakiem i ostrym zapachem. Poza tym są bogate w składniki odżywcze, w tym witaminę C, witaminy B1, B2, B6, potas, wapń, żelazo, magnez, fosfor oraz związki siarkowe. Ważnym składnikiem tej rośliny jest izotiocyjanian allilu, który ma właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne. Liście chrzanu mają podobny skład odżywczy do korzenia – witaminy C zawierają więcej, niż cytryny. W chrzanie znaleźć można również należące do polifenoli kwasy fenolowe o właściwościach przeciwutleniających.
Korzeń chrzanu jest niskokaloryczny (ok. 50 kcal w 100 gramach – ale spożywamy go zwykle o wiele mniej) i zawiera mało tłuszczu, co czyni go atrakcyjnym składnikiem dla osób dbających o zdrową dietę. Ma on niski indeks glikemiczny (5) jak również niski ładunek glikemiczny (0,2), dzięki czemu może być spożywany przy cukrzycy typu 2.
Chrzan w kuchni
Chrzan tradycyjnie w kuchni polskiej stosowany jest do jajek, szczególnie na Wielkanoc. W wielkanocnym koszyczku nie powinno zabraknąć korzenia tej rośliny. Symbolizuje ona silę i witalność, ale także pokonanie goryczy męki Jezusa.
Na co dzień chrzan używany jest do dosmaczania kanapek, twarożku, zup, sosów, mięs i warzyw. Dodaje się go do maseł smakowych, a niektórzy wręcz zastępują nim masło na kanapce. Świeżych liści chrzanu można użyć do sałatek lub przygotować z nich pesto. W liście tej rośliny warto zwinąć rybę przed grillowaniem.
Kupując chrzan w sklepie, warto zwrócić uwagę, aby miał jak najkrótszy skład i był pozbawiony sztucznych dodatków oraz konserwantów.
Wpływ na Zdrowie
Chrzan ma wiele potencjalnych korzyści zdrowotnych. Przede wszystkim, jego składniki mogą pomóc w rozrzedzeniu śluzu, co ułatwia oddychanie i może być korzystne w leczeniu przeziębień i infekcji dróg oddechowych. W medycynie ludowej stosuje się chrzanowy syrop, który ma działanie wykrztuśne.
Ponadto, zawarte w chrzanie związki siarkowe mogą wspomagać proces detoksykacji organizmu oraz poprawiać trawienie.
W badaniach naukowych wykazano również, że chrzan może mieć właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, co czyni go skutecznym środkiem wspomagającym odporność organizmu.
Z kolei obecne w nim glukozynolany mają działanie podobne do antybiotyków, stąd przed ich odkryciem stosowany był w leczeniu gruźlicy. Dzięki glukozynolanom, których ma wielokrotnie więcej niż np. brokuły, chrzan może pomóc w zapobieganiu infekcjom układu moczowego, a nawet wykazywać działanie antynowotworowe, hamując wzrost komórek rakowych piersi, okrężnicy, płuc, prostaty czy żołądka.
Okłady z liści lub startego korzenia chrzanu stosuje się na bóle reumatyczne. Naparu z liści można użyć jako toniku o właściwościach przeciwtrądzikowych i rozjaśniających przebarwienia.
Przeciwwskazania
Mimo licznych korzyści zdrowotnych, spożywanie chrzanu może nie być zalecane dla wszystkich. Osoby cierpiące na nadkwasotę czy wrzody żołądka lub choroby trzustki powinny unikać spożywania chrzanu, ponieważ jego ostre właściwości mogą drażnić błonę śluzową żołądka i pogorszyć objawy, choć z drugiej strony chroni on osoby zdrowe przed rozwojem bakterii helicobacter pylori. Nie jest także wskazany dla osób ze schorzeniami wątroby czy nerek. Nadmiar chrzanu w diecie osób zdrowych może także wywołać ból głowy, zgagę, wzdęcia i nudności. Nie jest zalecany dla dzieci poniżej 3 roku życia.
Źródła Informacji
- „Chrzan (Armoracia rusticana) – charakterystyka, uprawa i zastosowanie”, portal PoradnikOgrodnika.pl
- „The Health Benefits of Horseradish”, portal Verywell Fit
