Powszechność stosowania pestycydów
Pestycydy stanowią niemal nieodłączny element współczesnego rolnictwa, zapewniając ochronę roślin przed szkodnikami i chorobami. Jednak obecność ich pozostałości w żywności jest nieuniknionym skutkiem ubocznym tego procesu. Wolne od nich są uprawy ekologiczne, jednak ma to wpływ na wyższą cenę takich produktów. Społeczeństwo coraz częściej zdaje sobie sprawę z tego, że pestycydy mogą negatywnie wpływać na zdrowie, co skutkuje wzrostem zainteresowania kontrolą ich obecności w produktach spożywczych.
W ostatnim czasie temat zyskał na popularności za sprawą publikacji wyników testów obecności pozostałości pestycydów w jabłkach i pomidorach sprzedawanych w sieciach Biedronki i Lidla Fundacji Pro-Test. Należy podkreślić, że wyniki tych badań pokazały różnice pomiędzy poziomami zawartości tych pozostałości, jednak w żadnym przypadku nie przekraczały one ustalonych norm.
Kontrola obecności pestycydów w produktach rolniczych
Państwa członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, są zobowiązane do przeprowadzania kontroli zgodności żywności wprowadzanej do obrotu z obowiązującymi wartościami NDP (najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości pestycydów). Niektóre pestycydy, takie jak chlorpiryfos, chlorpiryfos metylu, dimetoat, ometoat i linuron, są zakazane w Unii Europejskiej ze względu na ich działanie toksykologiczne. Jednak nadal mogą być obecne w żywności, zwłaszcza importowanej spoza UE, co wymaga stałej kontroli i eliminacji. Zarówno unijne, jak i krajowe instytucje mają wdrożone odpowiednie programy kontroli w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności. Od kilku lat Zakład Toksykologii i Oceny Ryzyka Zdrowotnego NIZP PZH-PIB w ramach projektu Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025 bada i ocenia potencjalne zagrożenie dla konsumentów. Ostatni raport tej instytucji przedstawia wyniki badań przeprowadzonych w Polsce w roku 2021 dla 477 pozostałości pestycydów w produktach spożywczych. Zbadano łącznie blisko 4 tysiące próbek żywności, stwierdzając obecność pozostałości pestycydów na poziomie nie przekraczającym NDP w 51% z nich, a w blisko 6% próbek normy te były przekroczone dla co najmniej 1 pestycydu, jednak bez zagrożenia dla zdrowia konsumentów. Co ważne, część produktów z przekroczonymi normami została „wyłapana” już na granicy i nie weszła do obrotu na terenie Polski. Z kolei 42% produktów nie zawierało żadnych pozostałości pestycydów. Przeanalizowano także możliwe efekty kumulacji pozostałości tych substancji w różnych produktach w typowych dietach (w tym wegańskich) i nie stwierdzono, aby mogły one mieć istotnie szkodliwy wpływ na organizm.
Które owoce i warzywa mogą być najbardziej zanieczyszczone
Produkty spożywcze, w których najczęściej wykrywano pozostałości pestycydów na polskim rynku, to grejpfruty (w tym pomelo), herbata, winogrona, truskawki, banany oraz rukola. Najczęściej stwierdzanymi w nich pestycydami były fungicydy: boskalid, azoksystrobina, fluopiram, fludioksonil, ditiokarbaminiany oraz insektycyd acetamipryd. Z kolei organizacja EWG (Enviromental Working Group) w międzynarodowym rankingu oceniła, że najwięcej pozostałości pestycydów znalazło się w owocach takich jak jabłka, truskawki, nektarynki, brzoskwinie i borówki, a także w warzywach takich jak szpinak, ziemniaki, papryka i sałata. Produkty, które były najmniej za nieczyszczone to cebula, kukurydza, ananas, awokado, szparagi, groszek, mango i bakłażan.
Wyzwania i potrzeby
Informacje na temat obecności pestycydów w żywności mogą być przekazywane w sposób nieprecyzyjny, wyolbrzymiony i wywołujący nieuzasadnione obawy u konsumentów i wyeliminowanie z diety produktów, dla których korzyści płynące z wartości odżywczych przekraczają znacząco ryzyka związane z obecnością pozostałości pestycydów. Konieczne jest edukowanie społeczeństwa na temat procedur kontroli oraz rzetelne informowanie o bezpieczeństwie spożywanej żywności. Stała kontrola i monitorowanie są niezbędne, zwłaszcza w przypadku substancji wycofanych ze stosowania ze względu na ich toksyczność w UE. Jednocześnie sami możemy także zrobić wiele, aby ograniczyć kontakt z pozostałościami pestycydów.
Jak ograniczyć spożycie pestycydów z żywnością
Istnieje kilka sposobów, które mogą pomóc minimalizować spożycie pestycydów:
- Jeśli możesz, wybieraj produkty ekologiczne, które są uprawiane bez użycia sztucznych pestycydów i nawozów chemicznych. Wybierając żywność pochodzącą z certyfikowanych upraw ekologicznych, można zmniejszyć narażenie na pestycydy. Nie ma natomiast żadnej gwarancji, że zakupy na lokalnym ryneczku okażą się wolne od pestycydów…
- Myj owoce i warzywa: dokładne mycie owoców i warzyw przed spożyciem może pomóc usunąć część pozostałości pestycydów z ich powierzchni. Należy używać do mycia wody i ewentualnie szczotki, ale nie jest konieczne stosowanie detergentów czy specjalnych preparatów. Osoby, które chcą szczególnie zadbać o eliminację pestycydów, powinny do mycia warzyw i owoców najpierw użyć octu jabłkowego w proporcji 100 ml na 1 litr wody, aby pozbyć się bakterii, a następnie moczyć te produkty przez 10 minut w solance uzyskanej z roztworu sody oczyszczonej (1 łyżka na 1 litr wody), by oczyścić je z pestycydów, które
ulegają hydrolizie w zasadowym środowisku. - Obierz warzywa i owoce: obieranie warzyw i owoców może także zmniejszyć zawartość pozostałości pestycydów. Jednakże warto pamiętać, że wiele cennych składników odżywczych znajduje się w skórce, dlatego nie zawsze jest to zalecane. Na zbiorczych opakowaniach owoców i warzyw znajdują się tzw. kody PLU, przy czym kod czterocyfrowy, który zaczyna się od cyfry 3 lub 4, oznacza że do ich uprawy stosowane były pestycydy oraz nawozy sztuczne, a kod pięciocyfrowy, na początku którego znajduje się cyfra 9, informuje, że dany produkt pochodzi z uprawy ekologicznej, bez stosowania pestycydów.
- Wybieraj sezonowe i lokalne produkty: owoce i warzywa sezonowe często są tańsze i mają mniejszą zawartość pestycydów, ponieważ nie wymagają tak intensywnego stosowania środków ochrony roślin przy ich transporcie i przechowywaniu.
- Unikaj produktów o wysokim ryzyku: produkty, które zwykle zawierają większe ilości pozostałości pestycydów, można spożywać rzadziej lub ograniczyć ich spożycie, albo wybierać te z ekologicznych upraw. Należą do nich na przykład grejpfruty, winogrona czy truskawki.
- Różnorodność w diecie: zróżnicowana dieta może pomóc zmniejszyć narażenie na pestycydy poprzez spożywanie różnych rodzajów produktów spożywczych, co pozwala uniknąć nadmiernego spożycia pestycydów z jednego źródła.
- Informuj się: świadomość społeczna na temat pestycydów i ich wpływu na zdrowie może pomóc w podejmowaniu bardziej świadomych decyzji dotyczących żywności. Korzystaj z rzetelnych źródeł informacji, aby dowiedzieć się więcej na temat pestycydów i sposobów minimalizowania ich spożycia.
Źródło:
Pozostałości pestycydów w owocach i warzywach – fakty i mity, autor dr hab. Paweł Struciński, prof. NIZP PZH – PIB
